ارث زن چقدر است و چگونه محاسبه می‌شود؟
مسئله ارث زن یکی از موضوعات مهم و پرسوال در حقوق ایران است. بسیاری از افراد، به‌خصوص بانوان، می‌خواهند بدانند طبق قوانین فعلی کشور، سهم‌الارث آن‌ها چقدر است و چه حقوقی در این زمینه دارند. این مطلب با هدف ارائه اطلاعات دقیق و قابل فهم برای عموم مردم، به بررسی سهم ارث زن در جایگاه‌های مختلف (همسر، دختر، مادر) می‌پردازد.
قوانین ارث در ایران عمدتاً بر پایه فقه اسلامی و مواد قانون مدنی بنا شده است. قانون مدنی به‌طور دقیق طبقات وراث و سهم هر یک را مشخص کرده است. ارث زن نیز در همین چارچوب قانونی تعیین می‌شود.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
- سهم‌الارث زن به‌عنوان همسر
- سهم‌الارث زن به‌عنوان دختر
- سهم‌الارث زن به‌عنوان مادر
- سایر موارد ارث زنان
سهم‌الارث زن به‌عنوان همسر (زوجه)
یکی از رایج‌ترین سوالات درباره ارث بری زن، مربوط به سهم زن از اموال شوهر متوفی‌اش است. این سهم به داشتن یا نداشتن فرزند توسط مرد بستگی دارد:
در صورت داشتن فرزند از سوی شوهر (چه از این زن و چه از همسر دیگر):
سهم زن یک‌هشتم از اموال منقول (مانند پول نقد، حساب بانکی، خودرو، طلا و…) و قیمت اموال غیرمنقول (مانند زمین، خانه، آپارتمان) است.
نکته بسیار مهم: طبق اصلاحات قانونی جدید، زن از قیمت عرصه (زمین) و اعیان (ساختمان) ارث می‌برد، نه از خود ملک. یعنی اگر ورثه دیگر بخواهند ملک را نگه دارند، باید معادل یک‌هشتم قیمت روز آن را به زن پرداخت کنند. در گذشته زن فقط از بنا (اعیان) ارث می‌برد و نه از زمین (عرصه).
در صورت نداشتن فرزند از سوی شوهر:
سهم زن یک‌چهارم از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول شوهر خواهد بود. باز هم تاکید می‌شود که زن از قیمت اموال غیرمنقول ارث می‌برد.
نکات مهم درباره ارث زن به‌عنوان همسر:
- مهریه جدا از ارث است: مهریه دینی است که بر عهده مرد بوده و قبل از تقسیم ارث، باید از اموال متوفی (ماترک) پرداخت شود. ارث زن حقی جداگانه است.
- ارث از تمام اموال: زن از تمام اموالی که شوهر در زمان فوت داشته (به جز برخی استثنائات مانند حقوق بازنشستگی که تابع قوانین خاص است)، سهم می‌برد.
- ازدواج موقت: در ازدواج موقت (صیغه)، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر اینکه شرط ارث بردن در ضمن عقد ذکر شده باشد که البته این شرط نیز محل بحث حقوقی است.
سهم‌الارث زن به‌عنوان دختر
ارث زن در جایگاه دختر نیز قواعد مشخصی دارد که به وجود یا عدم وجود فرزند پسر (برادر) بستگی دارد:
- اگر متوفی فقط یک دختر داشته باشد: تمام سهم فرزندان (که در طبقه اول وراث هستند) به او می‌رسد. اگر همراه او پدر و مادر متوفی هم زنده باشند، سهم آن‌ها نیز محاسبه می‌شود.
- اگر متوفی چند دختر (بدون پسر) داشته باشد: تمام سهم فرزندان به‌طور مساوی بین دختران تقسیم می‌شود.
- اگر متوفی هم دختر و هم پسر داشته باشد: در این حالت، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد. به عبارت دیگر، سهم پسر معادل سهم دو دختر است. این قاعده «للذکر مثل حظ الانثیین» نام دارد.
سهم‌الارث زن به‌عنوان مادر
مادر همیشه جزو وراث طبقه اول است و سهم ارث زن در این جایگاه نیز مشخص است:
- اگر متوفی فرزند (یا نوه) داشته باشد: سهم مادر یک‌ششم کل ماترک است.
- اگر متوفی فرزند نداشته باشد و فقط پدر و مادرش زنده باشند: سهم مادر یک‌سوم کل ماترک است. (پدر دوسوم می‌برد).
- اگر متوفی فرزند نداشته باشد و پدر و مادر و همسرش زنده باشند: همسر سهم خود را می‌برد (یک‌چهارم یا یک‌هشتم بسته به مورد)، مادر یک‌سوم از باقی‌مانده را می‌برد و مابقی به پدر می‌رسد. (در برخی فروض خاص فقهی ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته باشد).
- اگر متوفی فرزند نداشته باشد اما خواهر و برادر (حاجب) داشته باشد: حتی اگر خواهر و برادر خودشان ارث نبرند (به دلیل وجود پدر و مادر)، باعث کاهش سهم مادر از یک‌سوم به یک‌ششم می‌شوند.
سایر موارد ارث زنان
زنان در جایگاه‌های دیگر مانند خواهر، مادربزرگ و… نیز طبق طبقات ارث و قواعد مشخص قانونی، می‌توانند سهم ببرند که جزئیات آن پیچیده‌تر است و معمولاً در صورت نبودن وراث طبقات نزدیک‌تر مطرح می‌شود.
مراحل دریافت ارث زن
برای اینکه ارث بانوان و سایر وراث مشخص و پرداخت شود، اولین قدم قانونی، دریافت گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است. در این گواهی، تمامی وراث قانونی و سهم هر یک مشخص می‌شود.
نکات تکمیلی درباره ارث زن
قوانین مربوط به ارث زن در ایران مشخص و مدون است. زن به‌عنوان همسر، دختر و مادر دارای سهم‌الارث معینی است که میزان آن به وجود یا عدم وجود سایر وراث (مانند فرزندان یا پدر و مادر متوفی) بستگی دارد. مهم‌ترین تغییر قانونی اخیر، ارث بردن زن از قیمت اموال غیرمنقول شوهر (شامل زمین و ساختمان) است. آگاهی از این قوانین به زنان کمک می‌کند تا حقوق قانونی خود را بهتر بشناسند و پیگیری کنند.
