عقد معوض و عقد غیر معوض یا به اصطلاح «مجانی» از دسته بندی های پر اهمیت عقود و قرارداد ها به شمار می روند. پیش تر به معرفی عقودی مانند عقد لازم و جایز، عقد تملیکی و عهدی، عقد معین و نامعین و…، و همچنین تفاوت آن ها با یکدیگر پرداخته ایم و اکنون می خواهیم عقود معوض و غیر معوض را به طور ساده تعریف کرده و تفاوت هایشان را مشخص نماییم. با پیگرد همراه باشید.
عقد معوض
عقد معوض در واقع قراردادی است که به موجب آن شخصی مالی را در ازای دریافت مالی دیگر، به شخصی می دهد. در واقع مال هایشان را با یکدیگر عوض می کنند. به عنوان مثال در عقد بیع، فروشنده در ازای دریافت پول، مالش را به ملکیت دیگری در می آورد. در این بین پول با مال معاوضه شده است. یکی دیگر از عقودی که می تواند به عنوان نمونه ای برای عقد معوض نام برد، عقد اجاره است که در آن مستاجر پولی را پرداخت می کند و در ازای آن مالکیت منفعت عین مستاجره را به دست می آورد.
اگر بخواهیم یکی از مستندات قانونی در رابطه با عقود معوض را نام ببریم، ماده زیر در قانون مدنی مثال مناسبی است:
ماده ۳۳۸ قانون مدنی
بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.
همانطور که مستحضر هستید، در ماده قانونی فوق به صراحت به معوض بودن عقد بیع اشاره شده است.
عقد غیر معوض
عقد غیر معوض یا مجانی در مقابل عقد معوض قرار می گیرد. در این نوع قراردادها برخلاف عقود معوض، یک طرف مالی را بدون دریافت چیزی به دیگری می دهد. شاید بتوان واضح ترین مثال برای عقود معوض را هدیه دادن در نظر گرفت. زمانی که شخصی به شخص دیگر هدیه ای می دهد، در مقال آن چیزی دریافت نمی کند، در نتیجه عقد غیر معوض شکل گرفته است.
تفاوت عقد معوض و عقد غیر معوض
چند تفاوت میان عقد معوض و عقد غیر معوض وجود دارد که عبارتند از:
- شخصیت طرف معامله: در عقد غیر معوض شخصیت طرف معامله اهمیت داشته و در صورتی که اشتباهی در شخصیت رخ دهد، قرارداد دچار اشکال می شود. علت این امر آن است که معمولا اشخاص بر اساس شخصیت طرف دیگر، به او چیزی را می بخشند و نقش اصلی در صحت این عقد، شخصیت طرف است. اما در عقد معوض، اشتباه در شخصیت طرف معامله باعث عدم صحت معامله نمی شود.
- تجارتی بودن: عقود غیر معوض نمی توانند تجارتی محسوب شوند، زیرا تجارت نیازمند تبادل مال است. اما عقود معوض می توانند عنوان تجارتی داشته باشند.
- خیارات: در عقود معوض تمام خیارات (غیر از مواردی که مخصوص عقود معین هستند) جاری می شوند، اما در عقود غیر معوض خیاراتی که مربوط به تعادل عوضین باشند، تاثیری ندارند.
- مالیات: معمولا مالیات بر عقود غیر معوض بیشتر از عقود معوض است.